Winter's Hollandse tweedekker 1/75 POF bouw door Stephan Kertész

Een mooi gestaag tempo houdt je aan met lekker veel foto's zodat we alles mee kunnen krijgen.

Ik blijf gefascineerd volgen!

 

Dank je, want daar heb je een punt. Vlakbouw is eigenlijk iets voor een schaal 1/50 of groter. Bij mijn schaal 1/75 past de maze methode beter. Het is simpelweg te klein om de losse planken goed te krijgen zonder frame. Ik denk dat mijn volgende project een statenjacht word in schaal 1/35 dat is wat beter te hanteren op deze manier en toch lekker veel beeldhouwwerk

 

Wat is de maze methode? Gegoogled maar kan niets vinden

 

Nadat de kiel, voorsteven, achtersteven en zandstrook zijn geplaatst worden de middenspanten 2x(hoofdspant) voor en achter een spant geplaatst. Dan word de scheerstrook/gang geplaatst (dit is de breedste plek op het spant) in de tekening de bovenste en dan de centen om de vorm van het schip weer te geven. Daarna word de huid pas gemaakt.

 

Alsnog een moeilijke bouwmethodiek voor modelbouw. Respect dat je kiest voor dit soort bouwwijze.

 

Op de plek van de scheerstrook komt ook het onderste berghout toch?

 

Nee, volgens de Pinas van Witse niet. Ik heb een uitsnede gemaakt van het programma. Ik kan de tekst niet zo snel vinden waaruit dit afgeleid is. De gele lijn geeft de hoogte van de hekbalk weer. Je kan goed zien dat het onderste berghout niet gelijk ligt.

 

hmmm vreemd, ik dacht / was bijna zeker van het feit dat dit wel zo was namelijk. In de tekst is beschreven dat de berghouten op het breedste punt van de spanten wordt geplaatst. Dat is met de scheerstrook ook zo. De zeeg zal ook deze vorm en hoogte volgen. Check het aub nog even. ik weet alleen niet of de scheerstrook exact dezelfde breedte als plank heeft als de onderste berghouten. Daar zou de afwijking vandaan kunnen komen in jouw model.

 

Ik zal het nog eens nakijken, maar eigenlijk gezegd zal ik met de scheerstrook weinig doen aangezien met de lijnen tekening die ik heb het model en vorm al bepaald zijn. De scheerstrook bepaald normaal in de bouw het breedste punt van het schip en daarmee min of meer de vorm.
Wat ik in het programma van Witse zie is dat de scheerstrook wel met een berghout samenvalt, maar niet het onderste.
Als ik naar het lijnenplan met scheerstrook kijk dan is er nogal wat ruimte voor breedste gedeelte.


Dat ligt dan beduidend lager. Net boven de waterlijn en waar het onderste berghout komt. Ik hou me maar aan de tekening.

 

Dit is voor mij ook weer een relevante vraag die Peter stelt dus heb ik het even opgezocht. Inderdaad geeft de scheergang het breedste punt van de spanten aan. Maar de zeeg van het schip, die wordt bepaald door de vorm van de berghouten, is een kwestie van smaak. Zie dit stukje uit het boek van Hoving over Witsen. Ze hoeven zeker niet samen te vallen, zoals inderdaad bij de Pinas die Witsen beschrijft ook niet het geval is.

 

Maar zoals alles is er een weerwoord. En zullen de centen en scheerstroken dus zo niet aangebracht worden zoals uitgelegd door AB als ik Jaap Luiting mag geloven. Dit schrijft Jaap en ik citeer zijn worden hier rechtstreeks.


*********************************************************************************************************************************************************
Scheepsbouw in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. 157
Jaap Luiting


Vorming van de romp van een zeventiende-eeuws schip volgens Ab Hoving.

Gisteravond was het weer eens zover. Er viel weer een zilveren Rijksdaalder. En wat voor één. Het was meer een jackpot. Tot gisteravond aan toe waren er drie ‘grote’ vragen met betrekking tot het boek van Cornelis van Yk waar ik nog geen antwoord op heb kunnen formuleren.

Die vragen zijn:

Hoe wordt de scheerstrook afgeschreven en vervolgens aangebracht?

Hoe worden vervolgens de sentlatten rond het schip vormvast aangebracht?

Hoe worden daarna de inhouten in die vorm pasgemaakt?

De laatste twee vragen heb ik gisteren weten op te lossen. Niet dat er nu helemaal geen vragen meer zijn, een antwoord roept meteen ook weer vragen op, maar ik ben er redelijk zeker van dat ik het antwoord, waar ik me jaren het hoofd over gebroken heb, gevonden heb. Ook dit antwoord is weer een geweldig voorbeeld van hoe je jezelf eigenlijk de verkeerde kant op stuurt. Ik ga hier niet uitleggen hoe ik denk dat de gang van zaken was rond de twee laatste vragen. Maar ik kan wel uitleggen wat mijn probleem was. Daarvoor gebruik ik een plaatje uit het boek over Nicolaes Witsen van Ab Hoving.



Op dit plaatje laat Ab verschillende stadia zien zoals hij denkt dat een schip geconstrueerd werd volgens Cornelis van Yk. Het gaat hier om het laatste stadium. Hierover zegt Ab dan: “Sentlatten geven de rompvorm aan, daarna worden de spant onderdelen aangebracht in de constructie”.

Als je even nadenkt over wat er op dit plaatje te zien is besef je al snel dat deze voorstelling van zaken helemaal niet kan. We kijken hier naar de constructie van een groot schip. Ik ben zelf bezig met de reconstructie van een schip van 155 voet over de stevens, 43,88 meter. De afstand tussen de binnenkanten van de stevens is ongeveer 42,4 meter. De afstand tussen de beide middel- of grootspanten is 2,8 meter. Dat betekent dat zich een ruimte van ongeveer 15,6 meter tussen de voorsteven en het voorste middelspant bevindt en een ruimte van ongeveer 24 meter tussen het achterste middelspant en de achtersteven. Ik ben er hier van uit gegaan dat het voorste en achterste spant er niet staan. Cornelis geeft aan dat die spanten soms ook worden gezet. Het kan dus ook zonder deze spanten. Maar in de afbeelding van Ab staan ze er wel en ook dan blijven de overspanningen nog aanzienlijk. Hetzelfde geldt overigens ook voor de scheerstrook, de brede plank die boven de sentlatten te zien is. Die kan ook nooit zonder een stevige ondersteuning van voor tot achter lopen.

Over de genoemde overspanningen worden de sentlatten aangebracht. Die hebben midscheeps een rechthoekig profiel van ongeveer 65 x 77 mm.. Over zo’n overspanning van 15,6 of 24 meter zwabbert zo’n lat zonder ondersteuning overal naar toe. Naar voren en achteren worden de sentlatten zelfs nog dunner en veranderen van profiel van rechthoekig naar ovaal naar rond. Als de zware spantonderdelen in deze vorm pas werden gemaakt, hoe deden ze dat dan en hoe hielden ze de door deze sentlatten gevormde romp stabiel en vormvast? Zoals te doen gebruikelijk geeft Ab daar helemaal geen antwoord op. Hij stelt de vraag niet eens. Je kunt wel wat beweren maar als je niet uitlegt hoe dit precies wordt gedaan heeft je stelling geen betekenis.

Ook al weet ik al jaren dat dit plaatje niet kan kloppen, toch ben ik er al diezelfde jaren van uit gegaan dat de volgorde van werken die uit dit plaatje spreekt wel klopt: eerst wordt de rompvorm bepaald met behulp van sentlatten en vervolgens worden in deze bepaalde vorm de spantonderdelen pasgemaakt. En dat klopt nu juist niet. Het idee dat eerst de sentlatten worden gezet en vervolgens de spantonderdelen worden pasgemaakt zette me al die jaren op het verkeerde been.

Toen ik er gisteravond achter kwam wat er wel gebeurt realiseerde ik me ook meteen hoe sterk het mechanisme werkt waardoor je je in de luren laat leggen. Er zit een vooronderstelling of aanname in je hoofd die niet klopt. Die aanname maakt het vrijwel onmogelijk anders te gaan denken en andere mogelijkheden te onderzoeken. Ik heb dat fenomeen nu al een paar keer aan den lijve ondervonden en telkens verbaast het me weer hoe hardnekkig vooroordelen zijn. Blijft over de vraag over de scheerstrook.


Scheepsbouw in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. 158.
Jaap luiting


Åke Rålamb. Plaat I. Skeps Byggerij eller Adeligs Öfnings Tionde Tom. 1695.

In een reactie op de vorige post heb ik beloofd uit te leggen wat het inzicht dat ik denk te hebben verworven precies inhoudt. Om het echt begrijpelijk en volledig uit te leggen heb ik inmiddels al negen flinke hoofdstukken nodig. Dat wil zeggen, helder en volledig beschreven en gekoppeld aan de bronnen, met name het boek van Cornelis van Yk. Deze post kan daar alleen maar een hele bleke afspiegeling van zijn.

De ontdekking waar ik het over heb hangt samen met een aantal andere inzichten die eraan vooraf gingen. De eerste, en zeer fundamentele, kreeg ik rond 2010, toen ik het boek van Cornelis begon te lezen. In hoofdstuk 8 heeft Cornelis het over de “bequaamheden der knegten”. Wat deze knechten onder andere moeten kunnen is: “Hoe datmen, door de Slaglijn, alle Hout na Schips beloop, hol, en rond moet strooken”. Ik begreep hier niets van. De slag- of smetlijn ken ik als timmerman als een dunne draad die, verzadigd met krijt, onder spanning wordt gebracht, opgetild en losgelaten, en op die manier een spatrechte krijtlijn op het hout achterlaat. Maar hoe kun je met zo’n slaglijn nu het hele schip “hol en rond” stroken? Velen die ik in het vak kende heb ik hiernaar gevraagd, niemand die het snapte of een bevredigende verklaring kon geven. Tot ik in ‘The Evolution of the Wooden Ship’ van Basil Greenhill en Sam Manning de volgende afbeelding tegen kwam.



Ik kan hier niet te diep ingaan op alle ins en outs van wat hier te zien is. Het roept ook weer veel vragen op. De beschrijving van Basil is als volgt:

“Dubbing off”

“Here’s the look of trimming double-sawn frames to final fairness of bevel on a vessel being planked simultaneously inside and out.

The schooner in-frame here is about the size of the M. A. James. A tightly-pulled string guides the dubbing through the square body of the hull.

The foreman works ahead of the dubbers, lining-off the lay of plank and cutting channels or ‘spots’ across the faces of various frames in order to make the tightened string lie fair along the hull. His tool is a hollow or ‘lining’ adze. The dubbers remove the wood between the spots with a straight-bladed (English) or lipped (American) adze.

Dubbing is awkward, exhausting, highly skilled work. Frame bevels accurately applied to the frame futtocks at the saw pit save a great deal of labour in dubbing when plank is hung later on”.

De schoener ‘M. A. James’ waaraan hier wordt gerefereerd is ongeveer 27,5 meter lang en 6,7 meter breed. Het schip wordt hier tegelijkertijd van binnen en van buiten beplankt waarbij beide zijdes gelijk opgaan. Het werk dat hier ‘dubbing off’ wordt genoemd is het stroken van de romp tot ‘final fairness of bevel’, dat wil zeggen dat er wordt toegewerkt naar een definitieve strokende vorm door middel van het controleren van de ‘bevel’ of zwei, de schuinte van de spantbuitenkant. De voorman werkt vooruit ten opzichte van de mensen die het feitelijke hakwerk verrichten. Stroken op deze manier uitgevoerd is moeilijk, uitputtend werk en vraagt veel ervaring en vaardigheid. Een belangrijk gegeven is dat dit soort strookwerk altijd op ooghoogte moet gebeuren. Ten eerste om de strokende lijn goed te kunnen beoordelen en ten tweede om bij de te stroken onderdelen te kunnen om ze te bewerken. Er zal dus op de plaats waar wordt gestrookt een steigerslag op de juiste hoogte gesteld moeten staan die meeloopt met het verloop van de huidgangen. Dit gegeven is belangrijk om even in het achterhoofd te houden.

Deze strookronde met de slaglijn is dus de eindfase van het bepalen van de rompvorm van een groot houten schip en dit gebeurde in de zeventiende eeuwse Republiek kennelijk ook zo. Wat dit inzicht bij mij veroorzaakte is dat ik voor mezelf het gevoel kreeg dat ik een veel fundamentelere begrips- en procesmatige benadering moest vinden, geworteld in de praktijk, om te kunnen begrijpen wat Cornelis in zijn boek vertelt. Dus ik stelde mezelf de vraag wat ik nu eigenlijk moet weten wil ik een houten schip kunnen bouwen? Ik kwam op vijf begrippen: materiaal, maat, vorm, volgorde en werkwijze. Niet veel later besefte ik dat dit de elementen zijn die een recept vormen. Ik denk dat elke ambachtelijke activiteit met deze vijf begrippen kan worden beschreven. Of je nu een cake bakt, touw slaat, een trui breidt, kant klost, een muur metselt, pigment maalt, een schip bouwt, deze vijf begrippen spelen alle een eigen essentiële rol. Het belangrijkste besef dat dit plaatje teweegbrengt is dat er één centraal concept is bij het bouwen van een houten schip: stroken. Stroken is het vaststellen van een vloeiende lijn of vlak. Omdat de rompvorm van een schip precies dat is: een vloeiend verlopend vlak, bestaan er veel verschillende manieren, werkwijzes, om dit strookwerk te doen. Stroken met de slaglijn is er daar één van.

De tweede fundamentele ontdekking was de relatie tussen de sponning in de kiel en de zandstroken. Cornelis besteed in zijn boek veel aandacht aan deze sponning en de zandstroken en niet voor niets. Het moment waarop de zandstroken worden aangebracht is als de kiel op de stapelingen ligt en de stevens zijn gesteld. De begrenzing van de romp wordt dan gevormd door de sponning in de kiel en stevens en de contour van de spiegel zoals de afbeelding laat zien.



Op het plaatje is deze constructie geheel kaal, dus zonder ondersteunende constructie weergegeven. Het aanbrengen van de zandstroken is vervolgens het echte begin van de vorming van de romp. Vervolgens beschrijft van Yk het plaatsen van twee spanten: de middelspanten of grootspanten. Daarna wordt de scheerstrook aangebracht. Die middelspanten en scheerstrook laat ik even voor wat ze zijn. De fase die daarna komt is het aanbrengen van de sentlatten. Daar komt het plaatje van de vorige post weer bij langs.



Ik wist al jaren dat het vierde plaatje niet klopt en ik wist ook waarom en dat hing samen met het begrip stroken. Het probleem dat ik heb met deze voorstelling is dat wordt gesuggereerd dat eerst de sentlatten worden gezet en daarna de spantonderdelen in de ontstane vorm worden pas gemaakt. Vanuit het perspectief van het begrip stroken is het uitermate onwaarschijnlijk dat dit werkelijk zo ging. Al besefte ik dat wel, ik kon het niet bewijzen met materiaal uit historische bronnen. Tot nu. Wat deed de zon doorbreken? De volgende plaat van Åke Rålamb.



Deze plaat uit zijn boekje, dat oorspronkelijk uit 1695 dateert, ken ik ook al jaren en heb ik al verschillende malen om andere redenen aangehaald. De afbeelding laat een uitsnede van de plaat zien. Het gaat hier om twee bouwstadia. Daar is te zien dat de spantonderdelen samen met de sentlatten steeds verder omhoog kruipen. De sentlatten zelf zijn veel te dun om zelfstandig de spanning op te kunnen bouwen om er mee te stroken. Ze hebben ondersteuning nodig en die wordt gegeven door de spant onderdelen zelf. Deze werkwijze heeft een aantal grote voordelen. Je werkt steeds op één bepaalde hoogte en de steigerslag die je nodig hebt om op ooghoogte te kunnen stroken loopt mee met de werkzaamheden. Ook de openingsprent (uitsnede) van het boek van Cornelis zelf laat dit zien.



Jaren wist ik niet precies wat ik op deze prent zag of hoe ik het moest interpreteren en of het wel een realistische weergave is. Ik concludeer dat het dat wel is en precies hetzelfde laat zien als de prent van Åke Rålamb alleen minder gedetailleerd. Deze voorstelling van zaken roept ook weer een heleboel vragen op maar ik ben er voor mezelf van overtuigd dat dit concept vele malen levensvatbaarder is qua aanknopingspunten en geloofwaardigheid met betrekking tot historische bronnen en de beschreven werkwijzes dan het plaatje uit het boek van Ab Hoving dat geen enkel aanknopingspunt biedt. Cornelis zegt bijvoorbeeld in zijn boek helemaal niet dat eerst de sentlatten worden gezet en dat daarna de spantonderdelen worden pasgemaakt. Tevens is het hele proces zoals dat wordt gepresenteerd door Åke Rålamb consistent met mijn inzichten in wat stroken precies is en wat de voorwaarden daarvoor zijn.

Dit is in een notendop wat ik heb ontdekt. Ik ben sinds 2009 bezig met deze materie en langzamerhand is er een beeld ontstaan van de procesgang van de vorming van een houten scheepsromp zoals Cornelis van Yk die beschrijft. Met deze ontdekking is deze procesgang wat mij betreft compleet op het beschrijven van het maken en plaatsen van de scheerstrook na. Daar ben ik nu intensief mee bezig. Ik pretendeer niet op alle vragen antwoord te hebben, integendeel. Maar wat het interessant maakt is dat als je in staat bent een procesgang te doorgronden en de daarbij gebruikte werkwijzes in staat bent te beschrijven, je ook kunt beschrijven welke consequenties die werkwijzes hebben en welke sporen ze nalaten. En dat is interessant voor de scheepsarcheoloog. Naar mijn bescheiden mening zou er in Nederland veel meer werk gemaakt moeten worden van deze materie en zou aanleiding moeten zijn voor debat en discussie die er in Nederland op dit moment helemaal niet is.
******************************************************************************************************************************************************
Ik ga me hier nog eens goed inlezen. Hieruit begrijp ik wederom opnieuw dat we van hoe die schepen gebouwd werden weinig weten en dat we vaak op het verkeerde been terecht gezet zijn. Je kan veel van Jaap Luiting vinden op Linkedin en op Academia.edu, even googlen
Ik vind zijn bijdragen erg aannemelijk en logisch. Het is ook dat er steeds meer bekend word en er veel archeologische vondsten zijn die meer vertellen dan een aantal jaren geleden. De inzichten veranderen continu.

 

De scheerstrook werd deze niet ondersteund door de verticale palen ?

 

Die snap ik even niet. Bedoel je met verticale palen de oplangen en stekers? (Dit zijn de opgaande balken van de frames)
Zover ik weet werd de scheerstrook bevestigd aan de frames en was niks anders dan een plank die niet ondersteund werd en alleen dienst deed als richtlijn tijdens de bouw. Hij was ook maar tijdelijk gemonteerd.

Wat me wel opvalt is dat de scheerstrook bij de hekbalk begint, logisch omdat dat het breedste stuk aan de spiegel is. En wat ik tot nu toe bij dit type schip zie, is dat het onderste berghout veelal lager zit.

 

interessant Stephan. Sommige schilderijen of tekeningen van bijvoorbeeld Van de Velde oude en jonge laten beide zien. Onderste berghout soms ter hoogte van hekbalk, soms er volledig onder, een kwart op dezelfde hoogte etc. Ik probeer dit vraagstuk nu al een tijdje duidelijk te krijgen. Het meest logische lijkt mij dat het breedste punt van het spant per schip een beetje afweek qua positie en hoogte t.o.v. De hekbalk. De berghouten werd zover ik weet altijd op het breedste punt van het spant geplaatst!l en daarmee is het ook logisch dat het per schip anders is. Nogmaals dit is een aanname die ik hier stel op basis van een stukje logica.

 

Heb je post #391 gelezen? Jaap Luiting heeft als bouwmeester aan de Delft gewerkt. Veel onderzoek gedaan en hij zou een boek gaan schrijven. Google even op zijn naam. Je vind veel info op Linkedid en academia.edu

 

Ik bedoel de verticale palen op de voor laatste tekening van post 391.
Als je deze onder plaatst volgens de grootste breedte van het schip op die plaatsen je zet ze verticaal met een schietlood , dan heb je de vorm in bovenaanzicht.
De scheerstrook kan je er tegen spijkeren op de juiste hoogte

 

Volgens mij worden die palen gebruikt om te takelen en te stellen. Ze staan ook een beetje willekeurig geplaatst langs de kiel. soms op korte afstand en soms wat verder weg. Ik begrijp nu wat je bedoeld.
Je krijgt dan zoiets wat normaal bij een pof bouw voorkomt. Ik heb even een foto geleend uit het verslag van @Ronald Vis

Je zet zo de stand van de frames op. Tja.. ik ben niet zo'n voorstander om op die manier te bouwen. Ik denk dat ik verder ga met de bouw zoals beschreven door Yk en Witse en dan stap voor stap omhoog ga zoals Jaap het beschrijft. Ik ben ook als vlakbouw begonnen en niet volgens de Maze bouw. De scheerstrook zal pas over een lange tijd in beeld komen. en eerlijk gezegd weet ik zelfs niet of ik hem monteer en of dat hij nodig is. Ik heb het lijnenplan dat ik volg voor deze bouw. Ik bouw niet volgens een maatvoering. Waarschijnlijk ben ik met de centen (hulp latjes) genoeg geholpen. Ik hoef de vorm niet uit te zetten want die is al bekend door het lijnenplan.

 

Wat ik ooit ergens gelezen (of gehoord) heb, is dat de scheerstrook inderdaad geen ander doel heeft dan wat Stephan schrijft. Om een kattenrug te voorkomen werd het schip in een holle vorm gebouwd en het doorhangen van een lange lat gaf dan goed aan hoe de loop van de verschillende huidgang moest zijn.
Maar zoals altijd heb ik geen bron.

 

blz 1
https://www.modelbouwforum.nl/threads/provincie-van-utrecht-1663-1-48.193749/
iedereen interpreteert het anders zelfs de geschreven tekst leest voor ieder anders .het is onmogelijk om een lange plank van 30 in de lucht te hangen dus dat kan niet.
witsen heeft het over de spanten van oprichting ook al word nergens gezegd waar of welke deze zijn maar volgens mij zijn het de maten van de eerste buikstukken die hij geeft.
als het vlak is uitgetimmerd dan komen de buikstukken en de oplangen van de spanten ( de maten die hij geeft voor de buikstukken )
de oplang komt 1 voet buiten het vlak staan bij deze spanten . ik heb daar een overal een plankje gezet waar ik de oplang laat tegen hangen en dan heeft je schip de juiste vorm waar het schip op zijn breedst is .
deze 6 oplangen dienen dan om de scheerstrook aan vast te maken en dan kunnen de overige oplangen gewoon tegen de scheerstrook gezet worden en krijg je een mooie romp
mijn plankjes waar de oplangen tegen hangen zijn de zelfde als de palen op deze tekening

https://www.modelbouwforum.nl/attachments/06-jpg.550360/

 

heb er ooit een dio van gemaakt